Mae gwahanol fathau o dai dan arweiniad y gymuned, gan gynnwys ymddiriedolaethau tir cymunedol (tua 300 yng Nghymru a Lloegr), unedau cyd-drigo, cymdeithasau perchnogaeth gydfuddiannol, a mentrau cydweithredol tai, i gyd yn cynllunio eu cartrefi fforddiadwy, carbon isel eu hunain. Yng Nghymru a Lloegr maent wedi adeiladu neu adnewyddu tua 1,700 o dai fforddiadwy, ac mae dros 5,000 yn fwy ar y gweill.
Rhaglen Cymunedau’n Creu Cartrefi Cwmpas yw’r unig hyb tai dan arweiniad y gymuned swyddogol yng Nghymru gyda thîm o gynghorwyr achrededig, ac ar hyn o bryd mae’n cefnogi hanner cant o grwpiau tai dan arweiniad y gymuned yng Nghymru.
O ran cynllunio, mae tai fforddiadwy yn golygu cartrefi sydd ar gael i bobl na allant fforddio prisiau arferol y farchnad. Gall hynny fod yn berthnasol i rentu a perchnogaeth fforddiadwy, ac mae’n berthnasol nid yn unig pan fydd y cartref yn cael ei feddiannu gyntaf, ond hefyd i unrhyw un sy’n byw yno yn ddiweddarach – yr hyn a elwir yn ‘fforddiadwy am byth’.
Mae rhai o’r grwpiau tai dan arweiniad y gymuned rydym yn eu cefnogi yn darparu cartrefi fforddiadwy iddynt eu hunain, fel Ymddiriedolaeth Tir Cymunedol Gŵyr. Mae’r grŵp hwn o deuluoedd lleol yn Abertawe yn cynllunio cynllun cyd-drigo o 14 o dai fforddiadwy.
Hefyd yn Abertawe mae Golem Housing Co-operative, grŵp amrywiol o unigolion sydd â diddordebau tebyg sydd wedi bod yn byw yn gydweithredol ers 2012.
Mae rhai grwpiau’n gweithio mewn partneriaeth â chymdeithasau tai a phartneriaid sy’n awdurdodau lleol i ddarparu tai i bobl leol, fel Ymddiriedolaeth Tir Cymunedol Nolton a Roch ac Ymddiriedolaeth Tir Cymunedol Solfach, y ddau yn Sir Benfro.
Mae Ymddiriedolaeth Drefol Nefyn ym Mhwllheli yn sefydliad tai dan arweiniad y gymuned a sefydlwyd ymhell dros 100 mlynedd yn ôl, sy’n gweithio i ddatblygu cartrefi i’w rhentu i bobl leol am brisiau fforddiadwy.
Mae grwpiau tai eraill dan arweiniad y gymuned yn darparu tai i fodloni angen penodol, fel Dream Home Swansea, sef datblygiad cydweithredol dan arweiniad pobl ifanc ag anableddau dysgu sy’n benderfynol o gael dewis a rheolaeth dros eu cartrefi a’u cymuned yn y dyfodol.
Mewn tai dan arweiniad y gymuned, mae grŵp o unigolion sydd â gweledigaeth gyffredin yn penderfynu pa fath o gartrefi a chymunedau y maent eisiau byw ynddynt.
Mae prosiectau tai dan arweiniad y gymuned wedi’u seilio ar ddemocratiaeth. Mae’r gymuned yn canolbwyntio ar yr hyn sy’n bwysig iddyn nhw, ac mae’r unigolion fydd yn byw yn y cartrefi yn penderfynu beth maen nhw ei eisiau a’i angen.
Ar hyn o bryd, nid oes gan Gymru y nifer cywir o gartrefi ar gael, na’r math cywir o gartrefi, na chartrefi yn y mannau cywir.
Yn anffodus, nid yw’r system dai bresennol, ledled y DU, yn addas i’r diben.
Yng Nghymru, y nod yw cyflenwi 20,000 o gartrefi cymdeithasol carbon isel newydd i’w rhentu erbyn diwedd tymor y Senedd hon.
Gall grwpiau tai dan arweiniad y gymuned chwarae rôl bwysig wrth helpu cynghorau, datblygwyr a buddsoddwyr i gyrraedd y targed hwnnw, drwy greu cartrefi gwirioneddol fforddiadwy wedi’u dylunio a’u rheoli ar gyfer y gymuned leol, a chanddi – yn enwedig gan fod tai dan arweiniad y gymuned bellach yn cael eu cydnabod ym Mholisi Cynllunio Cymru.
Yn wir, mae Llywodraeth Cymru yn ystyried bod cartrefi dan arweiniad y gymuned yn rhan o’r ateb i gyrraedd eu targed o 20,000 o gartrefi cymdeithasol, ochr yn ochr â landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, awdurdodau lleol, a datblygwyr preifat.
Mae gwrthwynebiadau i brosiectau tai dan arweiniad y gymuned yn dueddol o awgrymu bod y cysyniad yn rhy newydd, neu’n rhy wahanol.
Nid yw hynny’n wir – mae ymddiriedolaethau tir cymunedol yn syniad cynllunio tref sydd wedi bod yn fyw ac yn iach ers y bedwaredd ganrif ar bymtheg pan oedd mudiadau cydweithredol tai yn rhan fawr o’r mudiad gerddi dinesig.
Fodd bynnag, mae yna heriau.
Mae cost a chymhlethdod cyflwyno cais cynllunio eisoes yn gyfyngol, ond gall ymddangos fel rhwystr cyfan gwbl i grwpiau cymunedol, y mae gofyn iddynt weithiau fodloni gofynion cynllunio ychwanegol – neu’n cael eu hanwybyddu’n gyfan gwbl.
Gall fod problemau o ran mynediad at gyllid, sicrhau cefnogaeth partneriaid datblygu, a sicrhau caniatâd cynllunio a mynediad i dir.
Ond mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi tai dan arweiniad y gymuned yn gryf, a dylai awdurdodau cynllunio lleol, hefyd.
Gall y 50 o grwpiau cymunedol a sefydliadau hynny yr ydym yn eu cefnogi ddarparu dros dri chant o gartrefi fforddiadwy, carbon isel i bobl sydd eu hangen.
Mae tai dan arweiniad y gymuned yn annog adfywio ehangach a chreu lleoedd drwy droi safleoedd mewnlenwi bach yn gartrefi – safleoedd na fyddai gan ddatblygwyr mwy o faint ddiddordeb ynddynt.
Gall y broses dan arweiniad y gymuned helpu i frwydro yn erbyn unigedd ac unigrwydd unigol, datblygu sgiliau newydd sy’n hybu hyder, cymhwysedd a chyflogadwyedd, a thyfu cymunedau cefnogol sy’n ymfalchïo yn y cartrefi y maent wedi’u creu drostynt eu hunain.
Mae tai dan arweiniad y gymuned hefyd yn cadw asedau a buddsoddiad o fewn y gymuned, gan dyfu’r economi leol a hybu gwytnwch a chyfleoedd.
Mae ein system gynllunio aneffeithiol yn golygu bod y targed o 20,000 o gartrefi cymdeithasol newydd yn annhebygol o gael ei gyflawni.
Mae hynny’n ei gwneud hi’n fwy hanfodol bod grwpiau tai dan arweiniad y gymuned yn cael eu gweld, a’u cefnogi, fel partneriaid yn y broses gynllunio a datblygu.
Mae’r rhain yn grwpiau sydd ag atebion creadigol i fynd i’r afael â’r argyfwng tai, atebion sydd o fudd i unigolion, cymunedau, yr economi a’r amgylchedd.
Prosiect Cymunedau’n Creu Cartrefi Cwmpas yw’r unig hyb tai dan arweiniad y gymuned yng Nghymru, ac mae’n cynnig cymorth a chyngor i sefydliadau newydd a phresennol sy’n ceisio datblygu cynlluniau tai dan arweiniad y gymuned yng Nghymru.
Byddem wrth ein bodd i awdurdodau lleol ychwanegu eu cefnogaeth i’r broses gynllunio, a manteisio i’r eithaf ar y cyfle i dai dan arweiniad y gymuned fynd i’r afael â’r rhwystrau i ddarparu mwy o gartrefi cymdeithasol a fforddiadwy.
Cysylltwch â co-op.housing@cwmpas.coop i gael mwy o wybodaeth am y cymorth sydd ar gael gan y rhaglen Cymunedau’n Creu Cartrefi.
