Mae un o arloeswyr blaenllaw’r mudiad cydweithredol ac undebau llafur yng Nghymru, David Jenkins, OBE, i roi’r gorau i’w rôl fel Cadeirydd Cwmpas (Canolfan Cydweithredol Cymru gynt) yr wythnos hon – sefydliad y bu’n helpu i’w ganfod ac wedi bod yn ymwneud yn gynhenid ag ef ers bron i 40 mlynedd.
Mae David nid yn unig yn un o sylfaenwyr Cwmpas ac yn aelod gweithgar o’i Fwrdd Rheoli ers y cyfarfod cyntaf ym 1982, ond mae hefyd wedi bod yn Gadeirydd yr asiantaeth datblygu genedlaethol ers dechrau’r 1990au.
____________________________________________________________________________________
“Ychydig dros ddeugain mlynedd yn ôl, ym 1982, roeddwn yn Swyddog Ymchwil gyda TUC Cymru. Roedd yn gyfnod o galedi economaidd (dyw pethau ddim yn newid llawer), ac roedd colledion swyddi ar raddfa fawr yn y diwydiant dur, glo a gweithgynhyrchu. Gwnaeth yr undebau llafur yr hyn y mae undebau llafur bob amser yn ei wneud; buont yn ymgyrchu yn erbyn y cau a’r diswyddiadau a buont yn ymladd am iawndal i’w haelodau pan gollwyd y frwydr i gadw’r swyddi. Ond gyda’n gilydd, drwy TUC Cymru, fe wnaethom rywbeth arall; penderfynom geisio cefnogi’r gweithwyr hynny a ddiswyddwyd a’u cymunedau i greu swyddi a chyfleoedd newydd mewn cwmnïau cydweithredol sy’n eiddo i’r gweithwyr a’r gymuned. A chyda hynny y ganed Canolfan Cydweithredol Cymru.
Heddiw, fel Cadeirydd Cwmpas, enw’r Ganolfan Gydweithredol Cymru erbyn hyn, gallaf edrych yn ôl ar y pedwar degawd diwethaf gyda chryn falchder wrth i’r sefydliad dyfu i fod yr un o’r asiantaethau datblygu gydweithredol mwyaf, a mwyaf llwyddiannus, yn y DU. Pedwar degawd rydym wedi gweithio gyda chymunedau ledled Cymru i hyrwyddo cynhwysiant cymdeithasol, ariannol a digidol ac i rymuso pobl i gymryd rheolaeth o’u dyfodol drwy ffurfio busnesau cydweithredol newydd.
Ar ôl bod yn ymwneud yn bersonol â sefydlu Canolfan Cydweithredol Cymru ar ddechrau’r 1980au, ar ôl gwasanaethu fel aelod o’i Bwrdd ers hynny ac ar ôl gwasanaethu fel ei Gadeirydd ers canol y 1990au, gallaf ddweud yn weddol hyderus; roedd penderfyniad TUC Cymru i sefydlu’r Ganolfan yn anghonfensiynol ac yn ysbrydoledig. Yn hytrach na chwilio am rywun arall i ddatrys ein problemau, penderfynwyd y dylem geisio mynd i’r afael â’r problemau hynny ein hunain. Roedd yn ddull sy’n parhau i fod heb ei ail ledled Ewrop ac mae’n enghraifft o sut y gall, ac y dylai, undebau llafur gymryd rhan flaenllaw mewn datblygu economaidd wrth gefnogi modelau busnes cydweithredol.
Pan ofynnwyd am ein llwyddiant mwyaf dwi’n cyflwyno’r enghraifft o Glofa’r Tŵr. Cymuned pwll a glofaol a gafodd ei hepgor fel un segur gan Glo Prydain, ond wedi eu trawsnewid gan barodrwydd ei weithwyr i fuddsoddi mewn menter lofaol lwyddiannus. Does dim dwywaith bod llwyddiant cwmni cydweithredol y Tŵr a’r diddordeb rhyngwladol sylweddol a ddenodd wedi helpu i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd am waith a rôl Canolfan Cydweithredol Cymru.
Ond i mi, llwyddiant mwy sylfaenol fu’r gallu i ddenu a chynnal cefnogaeth ar draws y sbectrwm gwleidyddol. Nid yw’n gyfrinach i ddweud bod TUC Cymru wedi disgwyl i Lywodraeth Thatcher ddarparu cymorth ariannol ar gyfer sefydlu Canolfan Cydweithredol Cymru. Roedd y datganiad i’r wasg yn beirniadu difaterwch y Llywodraeth tuag at broblemau Cymru eisoes wedi’i ddrafftio pan wnaethom wneud ein cyflwyniad i Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Ond darparu cymorth ariannol a wnaethant; cymorth ariannol parhaus sydd yn ei dro yn agor y drws i arian Ewropeaidd, ac i’r Ganolfan yn cael ei gweld fel sefydliad enghreifftiol o fewn Ewrop. Heddiw, efallai bod y cymorth parhaus y mae Cwmpas yn ei dderbyn yn awr gan Lywodraeth Lafur Cymru yn llai o syndod, ond yn sicr yn ddim llai gwerthfawr.
Ers dros ddeugain mlynedd mae Canolfan Cydweithredol Cymru wedi defnyddio arian Ewropeaidd er budd cymunedau difreintiedig ledled Cymru ac i gefnogi atebion cydweithredol. Gyda Brexit a chyllid Ewropeaidd yn dod i ben, a heb gyfundrefn gyllido debyg gan lywodraeth y DU i gymryd ei le, mae Cwmpas yn gorfod ail-addasu ac ailffocysu. Byddwn yn edrych ar sbectrwm ehangach o gyfleoedd ariannu yn ogystal â mwy o gyfleoedd ar gyfer cynhyrchu incwm. Byddwn yn edrych ar gydweithio a phartneriaethau ac ar gyfleoedd i wella effeithlonrwydd a chanlyniadau. Ond byddwn yn parhau i fod yn driw i’n gwerthoedd fel menter gydweithredol, a’n cenhadaeth i adeiladu economi decach, wyrddach a chymdeithas fwy cyfartal, lle mae pobl a’r blaned yn dod yn gyntaf.
Er yn sefyll i lawr fel Cadeirydd ac Aelod o’r Bwrdd am ddeugain mlynedd, rwy’n parhau i fod yn ymrwymedig i Cwmpas, ei werthoedd a’r genhadaeth honno, cenhadaeth sy’n cyd-fynd yn dda â dyheadau Llywodraeth Cymru a’u hymrwymiad i genedlaethau’r dyfodol. Cenhadaeth sy’n dweud wrthyf fod gan Cwmpas lawer i’w wneud o hyd er ein holl lwyddiannau yn y gorffennol, a phob rheswm i gael dyfodol llwyddiannus iawn.”
____________________________________________________________________________________
Talodd Prif Weithredwr Cwmpas, Bethan Webber, deyrnged i ymrwymiad diwyro David i’r sefydliad.
Dywedodd: “Mae David wedi bod yn ffigwr blaenllaw yn natblygiad a hyrwyddiad Cwmpas a’r mudiad dros y 40 mlynedd diwethaf ac mae wedi gadael etifeddiaeth anhygoel, un y byddwn yn ei hanrhydeddu wrth i ni symud ymlaen i bennod newydd.
Ar ran y bwrdd, yr uwch dîm arwain, a phawb yn Cwmpas, ddoe a heddiw, hoffwn ddiolch i David am ei ymrwymiad a’i gyfraniad diflino. Dymunwn ein cofion gorau iddo i’r dyfodol ac rwyf hefyd am estyn fy niolch personol am ei groeso a’i gefnogaeth i mi ers i mi ymuno â Cwmpas ym mis Mai eleni. A dwi’n siŵr, tra ei fod yn ymddeol o’i rôl fel cadeirydd Cwmpas, y bydd yn parhau i fod yn ffrind ac yn fentor i’r sefydliad.”
