Dathlu gwerth cymdeithasol: Enillwyr Gwobrau Busnes Cymdeithasol Cymru 2025

Ymgasglodd chwech ar hugain o fentrau cymdeithasol gwych yn Neuadd y Dref Maesteg yng Nghwm Llynfi yn ne Cymru ddydd Iau 9 Hydref i dynnu sylw at eu gwaith yn mynd i’r afael â rhai o broblemau mwyaf dybryd cymdeithas – ac enillodd wyth menter gymdeithasol wych o bob cwr o Gymru y gwobrau mawreddog.

Mae gwobrau blynyddol Busnes Cymdeithasol Cymru yn cydnabod rhagoriaeth, arloesedd ac effaith yn y sector mentrau cymdeithasol, gan ddathlu busnesau cymdeithasol sy’n gwella bywydau, yn cryfhau cymunedau, ac yn sbarduno twf economaidd cynhwysol ledled Cymru.

Daeth y gynhadledd a’r gwobrau undydd â bron i ddau gant o westeion o bob rhan o’r sectorau cyhoeddus, preifat a thrydydd sector Cymru at ei gilydd i glywed siaradwyr gwerth cymdeithasol o’r radd flaenaf, ac anrhydeddu cyfraniad rhyfeddol mentrau cymdeithasol i economi a lles y genedl.

Dewiswyd enillwyr eleni o blith mwy na chant o geisiadau mewn wyth categori, ac maent yn cynrychioli’r gorau o fenter gymdeithasol yng Nghymru.

Enillydd prif wobr Menter Gymdeithasol y Flwyddyn oedd y busnes cymdeithasol o Abertawe, Down to Earth.  Dywedodd Mark McKenna, cyd-sylfaenydd a Phrif Swyddog Gweithredol:

“Mae Down to Earth yn mynd i’r afael â rhai o heriau amgylcheddol mwyaf ein hamser trwy gyd-ddylunio a chyd-greu cartrefi, ysgolion ac ysbytai gan ddefnyddio dyluniad a deunyddiau sy’n canolbwyntio ar natur yn unig.

“Dros y 12 mis diwethaf rydym wedi gweithio gyda dros 1800 o gyfranogwyr o gefndiroedd mewn perygl ac ymylol i ddarparu rhaglenni gofal iechyd ac addysg, ac i greu newidiadau rhyfeddol yn eu bywydau a’r cymunedau o’u Cwmpas.

Enillydd y wobr ar gyfer One to Watch yw Our Voice Our Journey CIC, sydd wedi’i leoli yng Nghaerffili, sy’n cefnogi pobl ifanc 11–25 oed, yn enwedig y rhai sy’n llywio trais, anghydraddoldeb neu ymylol.

Dywedodd y sylfaenydd Anne-Marie Lawrence:

“Yn Our Voice Our Journey, nid ydym yn siarad ar ran pobl ifanc – rydym yn sefyll wrth eu ochr i helpu i ddod o hyd i atebion. Rydym yn bodoli i ymhelaethu ar eu lleisiau, hyrwyddo eu harweinyddiaeth, a chyd-greu cymunedau mwy diogel, mwy teg lle gall pawb ffynnu.

“Ers ein lansio ym mis Ebrill 2025, rydym eisoes wedi ymgysylltu â dros 1,500 o bobl ifanc a gweithwyr proffesiynol trwy weithdai trawsnewidiol, hyfforddiant, digwyddiadau ac ymgyrchoedd. Mae ein dull wedi’i wreiddio mewn atal cyn niwed, profiad byw, torri cylchoedd, creu gofodau ar gyfer iachâd a thwf, ac arloesi dan arweiniad ieuenctid.”

Sefydlwyd enillydd gwobr Arloesedd Menter Gymdeithasol y Flwyddyn a noddwyd gan Atkins Realis, CIC Holistic Hoarding o Gaerdydd, mewn ymateb i fwlch critigol mewn gwasanaethau cymorth i unigolion sy’n cael trafferth gydag ymddygiadau celcio – yn enwedig y rhai sy’n wynebu troi allan ac ynysu cymdeithasol oherwydd iechyd meddwl cymhleth a materion sy’n gysylltiedig â thrawma.

Dywedodd y Pennaeth Cynaliadwyedd Celeste Lewis:

“Mae ein cefnogaeth yn canolbwyntio ar ddatblygu sgiliau fel gwneud penderfyniadau a datrys problemau, a chreu gofod byw mwy diogel, mwy rheoladwy.

“Rydym yn darparu hyfforddiant sy’n seiliedig ar drawma wedi’i achredu gan DPP i sefydliadau fel y Sefydliad Tai Siartredig (CIH) yn ogystal â chymorth therapiwtig uniongyrchol sy’n seiliedig ar drawma i unigolion sy’n cronni ledled Cymru. Mae ein cefnogaeth yn canolbwyntio ar ddatblygu sgiliau fel gwneud penderfyniadau, datrys problemau, a chreu gofod byw mwy diogel, mwy rheoladwy.

“Mae ennill y wobr hon yn hynod gyffrous, ac yn dangos i ni pa mor angenrheidiol yw’r gefnogaeth hon. Byddwn yn symud ymlaen yn fywiog ac wedi’i rymuso.”

Enillydd gwobr Prove it: the Social Impact yw The Baxter Project, rhan o Grŵp Gweithgareddau Therapiwtig CIC. Mae’r Prosiect Baxter yn paru ymarferwyr â chŵn i greu mannau diogel, dibynadwy i blant agored i niwed, llawer ohonynt yn cael trafferth gyda thrawma, dysregulation emosiynol, neu syml angen rhywun i sylwi nad ydyn nhw’n iawn.

Ei genhadaeth gymdeithasol yw ymyrraeth gynnar, diwallu anghenion pobl ifanc cyn iddynt waethygu, a chyn i drawma calcifies i ddatgysylltiad hirdymor.

Dywedodd y sylfaenydd Dave O’Driscoll:

“Mae Baxter a’i ffrindiau pedair coes yn creu tawelwch, yn adeiladu ymddiriedaeth, ac yn helpu plant i deimlo’n ddigon diogel i siarad. Maent yn gweithredu fel pont rhwng y bobl ifanc rydyn ni’n eu cefnogi a’n hymarferwyr arbenigol, gan ein helpu i gyrraedd plant sydd wedi tynnu’n ôl, cau, neu sy’n teimlo nad yw’r byd ar eu cyfer.

“Mae eleni wedi bod yn fwyaf effeithiol eto. Rydym wedi darparu dros 9000 awr o gymorth un i un mewn ysgolion i fyny ac i lawr y wlad. Mae pob sesiwn wedi’i hysbysu am drawma ac wedi’i adeiladu ar ddiogelwch, cysylltiad a chysondeb, oherwydd i lawer o’n plant, dyna sydd wedi bod ar goll. Ond mae’r effaith yn mynd y tu hwnt i ddisgyblion unigol. Rydyn ni wedi gweld ystafelloedd dosbarth cyfan yn dod yn dawelach.

“Mae staff yn teimlo’n fwy hyderus, teuluoedd yn ailgysylltu. Mae cymunedau yn elwa pan fydd eu plant yn ail-ymgysylltu, nid yn unig ag addysg, ond â nhw eu hunain a’u dyfodol. Dywedodd un athro wrthym – gall gweld y ci yn y coridor newid diwrnod cyfan plentyn.

“Roedd cael fy enwebu ar gyfer y wobr hon yn anrhydedd enfawr – cydnabyddiaeth i’n tîm, ein hysgolion partner, ac yn bwysicaf oll i’r plant sy’n ymddangos bob wythnos ac yn parhau i geisio. Mae’r gwaith hwn yn newid bywydau’n dawel, yn bwerus, ac un bawen ar y tro. Diolch.”

Enillydd y wobr Menter Gymdeithasol Amgylcheddol yw Datblygiadau Egni Gwledig (DEG), sydd wedi’i leoli yng Nghaernarfon. Mae DEG yn canolbwyntio ar brosiectau ynni a yrrir gan y gymuned sy’n lleihau’r defnydd o ynni a chostau, ac yn lleihau dibyniaeth ar danwydd ffosil, gan gefnogi cymunedau i ddefnyddio ynni’n fwy effeithlon ac ail-fuddsoddi elw yn ôl i’w cymunedau.

Dywedodd y Cyfarwyddwr Sefydlu Grant Peisley:

“Mae DEG wedi ymrwymo’n ddwfn i faterion amgylcheddol a chyfiawnder cymdeithasol. Mae ein holl waith ochr yn ochr â chymunedau. Rydym yn gweithio gyda chymunedau i’w helpu i arbed arian trwy ddefnyddio llai o ynni, neu i wneud arian trwy gynhyrchu eu ynni eu hunain.

“Rydyn ni’n fudiad gweithredu hinsawdd cymunedol. Rydym wedi cefnogi prosiectau ynni adnewyddadwy cymunedol lleol y rhagwelir y byddant yn cynhyrchu digon o drydan i bweru 585 o gartrefi, ac i ddefnyddio ynni’n fwy effeithlon, lleihau dibyniaeth ar danwydd ffosil, a lleihau’r defnydd o ynni a chostau. Mae pob £1 a fuddsoddir yn DEG yn cynhyrchu £3.58 mewn gwerth cymdeithasol.

“Mae cael eich enwebu ar gyfer y wobr hon yn golygu’r byd. Mae’n ffordd wych i bobl eraill weld beth sy’n bosibl iddyn nhw ei wneud hefyd.”

Enillydd y Menter Gymdeithasol sy’n adeiladu Amrywiaeth, Cynhwysiant, Tegwch a Chyfiawnder, a noddir gan y Co-op, yw’r Academi Treth CIC.

Aeth y sylfaenydd Paul Retout, cyn Gyfrifydd Siartredig, i’r carchar ym mis Hydref 2013 am bedwar mis, a sylweddolodd y gall unigolion sy’n mynd i mewn i’r carchar weld problemau treth yn gwaethygu, yn aml wedi’i ddilyn gan fethdaliad, sy’n cyfrannu at y cylch o aildroseddu.

Meddai Paul Retout:

“Rydym yn darparu cymorth treth ac addysg i garcharorion sydd heb y wybodaeth i ddelio â’u materion treth. Credwn fod gadael y carchar gyda materion treth mewn trefn a gwell dealltwriaeth o’r system drethi yn golygu bod gan y carcharor well siawns o integreiddio i gymdeithas, ac un peth yn llai i boeni amdano wrth ei ryddhau.

“Dros y 10 mlynedd diwethaf, rydym wedi delio â mwy na 8,000 o achosion treth. Ar hyn o bryd rydym yn gweithio gyda charcharorion ym mhob carchar yng Nghymru, ac yn arbennig yn rhedeg canolfannau cyfiawnder treth yn CEM Prescoed a CEM Berwyn. Gydag adnoddau eisoes wedi’u hymestyn, nid oes llawer o gymorth i garcharorion gyflawni eu cyfrifoldebau treth. Rydyn ni eisiau helpu carcharorion i gael trefn ar eu materion treth fel y gallant ail-fynd i mewn i gymdeithas heb gael eu baich gan ddyled dreth.”

Enillydd Hyrwyddwr y Flwyddyn i Fenywod Menter Gymdeithasol yw Helen Davies, sylfaenydd a Chyfarwyddwr Sunflower Lounge yng Nghastell-nedd, sy’n meithrin pobl ifanc sydd â phrofiad o ofal, pobl sy’n gadael gofal, a phobl ifanc sydd wedi ymddieithrio oddi wrth eu teuluoedd.

“Mae’r ddealltwriaeth gywir a’r gefnogaeth unigryw yn aml ar goll i bobl ifanc sydd â phrofiad o ofal. Mae Sunflower Lounge wedi’i adeiladu o amgylch eu hanghenion. Pan fydd llawer o sefydliadau eraill yn camu’n ôl oherwydd oedran y bobl ifanc, rydyn ni’n camu i fyny, gan eu cefnogi cyhyd ag y mae eu hangen.

“Mae’r bobl ifanc rydyn ni’n gweithio gyda nhw yn aml iawn ar eu pennau eu hunain, heb y mecanweithiau cymorth traddodiadol y byddem yn eu cymryd yn ganiataol – a dyna lle rydyn ni’n dod i mewn, gan gynnig cefnogaeth heb unrhyw farn. Rydyn ni’n gwneud yn siŵr eu bod nhw’n gwybod pan maen nhw’n rhan o’r llwyth, nad ydyn nhw byth ar eu pennau eu hunain.

“Mae’r wobr hon yn arbennig iawn i mi a’r bobl ifanc. Mae’n gwneud iddyn nhw deimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi a’u gweld. Mae ein pobl ifanc yn anhygoel, ac rwy’n teimlo’n lwcus iawn i gael y cyfle i weithio gyda nhw. Mae ennill y wobr hon yn dangos pa mor bwysig yw’r gwaith rydyn ni’n ei wneud, a pha mor anhygoel yw ein pobl ifanc.”

Enillydd y wobr Menter Gymdeithasol Gymunedol yw Partneriaeth Fern, sy’n rhedeg chwe chyfleuster gofal plant wedi’u lleoli yn rhai o ardaloedd mwyaf difreintiedig Cwm Rhondda a Cynon.   Dywedodd Michelle Coburn-Hughes, Prif Swyddog Gweithredol a Chyfarwyddwr sefydlu Partneriaeth Fern

“Mae Partneriaeth Fern wedi’i wreiddio yn y gred bod pob plentyn, pob teulu, a phob cymuned yn haeddu’r cyfle i ffynnu. O’n dechreuadau ar lawr gwlad i’r rhwydwaith bywiog rydyn ni heddiw, mae ein taith wedi cael ei yrru gan benderfyniad, angerdd, a chariad dwfn at y bobl a’r lleoedd rydyn ni’n eu gwasanaethu.

“Yma, mae plant yn cael y dechrau gorau mewn bywyd, nid yn unig trwy addysg a chwarae, ond trwy greu gofod diogel, meithrin lle mae hyder yn blodeuo. Mae ein gofal plant hefyd yn cefnogi rhieni, gan eu helpu i ddychwelyd i’r gwaith, hyfforddiant neu addysg gyda’r sicrwydd bod eu plant mewn dwylo rhagorol.

“Mae bod yn rownd derfynol yn hynod ystyrlon. Mae’n cydnabod ymroddiad staff a’n gwirfoddolwyr, ac mae’n dathlu gwytnwch, creadigrwydd a phenderfyniad ein cymunedau. Bydd y fuddugoliaeth hon yn ein hysgogi i barhau i fod yn feiddgar, a bod yn newidwyr. Mae’n ein hatgoffa pam rydyn ni’n gwneud yr hyn rydyn ni’n ei wneud, hyd yn oed pan mae’r amseroedd yn anodd.”

Wedi’i ariannu gan Lywodraeth Cymru, mae Busnes Cymdeithasol Cymru yn darparu cyngor a chefnogaeth i fentrau cymdeithasol newydd a phresennol ledled Cymru drwy gonsortiwm o ddarparwyr sy’n cynnwys Cwmpas, Cymdeithas Ymddiriedolaethau Datblygu Cymru, Cwmnïau Cymdeithasol Cymru, UnLtd a WCVA, gan helpu busnesau i ffynnu mewn economi heriol.

Dywedodd Glenn Bowen, Cyfarwyddwr Menter Cwmpas:

“Ledled Cymru, rydym yn gweld trawsnewidiad tawel yn y ffordd y mae sefydliadau’n blaenoriaethu gwerth. Mae gwerth heddiw yn ymwneud ag effaith – y newid cadarnhaol a grëwyd gan bobl, lleoedd, a’r blaned. Dyna’r addewid wrth wraidd busnes cymdeithasol – ac mae enillwyr heno yn cyflawni effaith gymdeithasol a busnes heb ei ddweud.

“Mae enillwyr eleni yn cyd-ddylunio a chyd-greu cartrefi, ysgolion ac ysbytai gyda chymunedau difreintiedig. Maent yn cyfrannu’n enfawr at brosiectau ynni adnewyddadwy; cefnogi lles pobl ifanc sy’n llywio trais, anghydraddoldeb ac ymylol; mynd i’r afael â bwlch critigol mewn cefnogaeth i unigolion sy’n cael trafferth gydag ymddygiadau celcio; paru ymarferwyr â chŵn i gyflwyno sesiynau sy’n seiliedig ar drawma mewn ysgolion; cefnogi carcharorion i gael trefn ar eu materion treth; a helpu pobl ifanc profiadol gofal a phobl sy’n gadael gofal sydd mewn perygl o ddigartrefedd i ‘ddod o hyd i’w llwyth.’

“Llongyfarchiadau i’n holl enillwyr a cheisiadau. Mae wedi bod yn hynod gyffrous gweld ansawdd y 101 o fusnesau cymdeithasol anhygoel a gamodd i fyny i gystadlu yng Ngwobrau Busnes Cymdeithasol 2025.

“Dylech chi i gyd deimlo’n falch iawn.”

Noddwyd Gwobrau Busnes Cymdeithasol Cymru 2025 gan Atkins Realis, The Co-op, Trafnidiaeth Cymru, Prifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant, ac Arfordir y Cymoedd 2.