100 ac yn codi – Cynnydd Perchnogaeth gan Weithwyr yng Nghymru
Wrth i ni sefyll ar fin carreg filltir arwyddocaol mewn Perchnogaeth Geithwyr (PG) yng Nghymru, rydym yn dod â busnesau, cefnogwyr ac ymarferwyr PG ynghyd i ddathlu twf busnesau dan perchnogaeth gweithwyr yng Nghymru. Mae ein Digwyddiad ‘PG 100’, ar 11 Tachwedd, yn arddangos sut wnaethom cyflawni hyn, ac yn edrych ymlaen at Gymru gydag ethos cryf o berchnogaeth gweithwyr.
Mae Perchnogaeth Gweithwyr (PG) yn tyfu’n gyflym yng Nghymru, gan gynnig dewis arall pwerus ac ymarferol ar gyfer olyniaeth busnes a darparu twf gwydn sy’n canolbwyntio ar y gymuned. O gwmnïau a redir gan deulu mewn trefi gwledig i ddarparwyr gwasanaethau arloesol yn ein canolfannau trefol, mae mwy o fusnesau Cymru yn dewis trosglwyddo’r awenau i’w gweithwyr – ac mae’r canlyniadau’n siarad drostynt eu hunain. Wrth i nifer y cwmnïau sy’n eiddo i weithwyr barhau i dyfu, mae’n amlwg bod PG yn fwy na dim ond tuedd; mae’n rhan hanfodol o adeiladu economi Gymreig decach a chryfach. Mae’r gwaith yma yn dangos, gyda gweithredu ar y cyd a chefnogaeth y Llywodraeth, gallwn wneud pethau gwych.
Cynnydd mewn niferoedd
Mae nifer y busnesau sy’n eiddo i weithwyr yng Nghymru wedi cynyddu’n gyflym o ddim ond 37 ym mis Mai 2021 i 63 erbyn mis Mehefin 2023, gyda Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i ddyblu’r ffigur hwnnw erbyn mis Mai 2026 – gyda Chymru’n cyrraedd y targed hwnnw o flaen yr amserlen ym mis Mehefin 2024. Nid yw PG yn niche mwyach: mae’n cwmpasu pob awdurdod lleol yng Nghymru, ar draws gwahanol sectorau a chyda busnesau o wahanol feintiau. Fodd bynnag, mae’r busnesau hyn i gyd wedi’u cysylltu gan yr awydd i ymddiried yn PG i ddiogelu eu busnesau a sicrhau eu hetifeddiaeth.
Heddiw wedi cyrraedd 100 o fusnesau sy’n dan Perchnogaeth Gweithwyr yng Nghymru – rydym eisiau mwy a ni allwn sefyll yn llonydd.
Pam mae meithrin PG yng Nghymru yn hanfodol
Mae perchnogaeth gan weithwyr yn arbennig o berthnasol i berchennog busnes sydd â diddordeb mewn sicrhau etifeddiaeth a chadw’r cwmni’n agos at ei wreiddiau lleol. O safbwynt Cymru, mae angen i ni gynnal ein busnesau bach, gan amddiffyn busnesau bach a chanolig Cymraeg rhag cael eu cymryd drosodd gan fuddsoddwyr sydd heb fawr o ofal am alinio eu dyfodol ag anghenion lleol.
Heb sector perchnogaeth gweithwyr cryf a chynyddol, mae llawer o fusnesau Cymru mewn perygl o gael eu gwerthu i brynwyr allanol — corfforaethau mwy neu fuddsoddwyr tramor yn aml — nad oes ganddynt fuddiant hirdymor yn yr economi leol. Pan mae hyn yn digwydd, mae penderfyniadau am swyddi, gweithrediadau a buddsoddiad yn aml yn cael eu gwneud y tu allan i Gymru, gan arwain at golli rheolaeth leol ac, mewn llawer o achosion, cau neu adleoli busnesau yn y pen draw. Gall hyn wanhau cymunedau, lleihau cyfleoedd cyflogaeth a thynnu cyfoeth o’r rhanbarth. Gall hefyd fod yn rhwystredig ac yn dorcalonnus i’r perchennog sydd wedi ymadael; yn dal i fyw yn y gymuned ac yn gweld etifeddiaeth yn cael ei dinistrio.
Mae perchnogaeth gweithwyr yn cynnig dewis arall pwerus; mae’n cadw busnesau wedi’u gwreiddio yn eu cymunedau, yn sicrhau bod elw a gwneud penderfyniadau yn aros yn lleol, ac yn darparu llwybr sefydlog, wedi’i arweini gan werthoedd, ar gyfer olyniaeth. Wrth i fwy o berchnogion agosáu at ymddeoliad, neu weld eu hunain yn ymgymryd â her newydd, mae cefnogi perchnogaeth gweithwyr nid yn unig yn strategaeth economaidd glyfar, ond yn gam angenrheidiol i ddiogelu treftadaeth fusnes Cymru ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol. Drwy ystyried perchnogaeth gweithwyr, gall perchnogion busnesau bach yng Nghymru adeiladu mentrau ffyniannus sy’n fuddiol i’w gweithwyr, cymunedau, a’u hetifeddiaeth olyniaeth eu hunain.
Beth sy’n digwydd pan mae busnes dan Perchnogaeth Gweithwyr?
Mae llwyddiant yn magu llwyddiant; ac wrth i nifer y busnesau PG yng Nghymru dyfu, mae’n rhaid i ni sicrhau bod y perchnogion busnesau hynny’n defnyddio PG i drawsnewid eu busnes am y rhesymau cywir. Mae perygl bod y perchnogion busnesau sy’n gadael yn gweld PG fel ymadawiad trafodion cyflym yn hytrach na strategaeth ar gyfer perchnogaeth gweithwyr tymor hyr a’r manteision ehangach y gall hyn eu dwyn. Mae angen cynghori perchnogion busnesau yn ofalus, gan sicrhau bod pob gweithiwr yn ymwybodol o’r fargen PG arfaethedig, y bydd PG yn effeithio ar bawb yn y busnes a phan gaiff ei wneud yn gywir, dylai fod wedi’i ymgorffori yn DNA’r busnes.
Er bod y trawsnewid i berchnogaeth gweithwyr yn garreg filltir bwysig, nid dyna ddiwedd y daith — mewn gwirionedd, dim ond y dechrau ydyw. Mae cefnogaeth ar ôl y trawsnewid yn hanfodol i helpu busnesau i wireddu manteision llawn y model perchnogaeth gan weithwyr. Mae hyn yn cynnwys datblygu strwythurau llywodraethu cryf, meithrin diwylliant o berchnogaeth a rennir, a sicrhau bod gweithwyr wedi’u cyfarparu i ymgymryd â’u rolau newydd fel cyd-berchnogion. Heb arweiniad a hyfforddiant priodol, mae busnesau mewn perygl o golli momentwm neu fethu â gwreiddio egwyddorion perchnogaeth gan weithwyr mewn gweithrediadau o ddydd i ddydd. Mae cefnogaeth barhaus gan gynghorwyr profiadol, rhwydweithiau cyfoedion, a rhaglenni a gefnogir gan y llywodraeth yn sicrhau bod cwmnïau perchnogaeth gan weithwyr yng Nghymru nid yn unig yn goroesi’r trawsnewid ond yn ffynnu yn y tymor hir — gan gyflawni canlyniadau gwell i weithwyr, cwsmeriaid, a chymunedau fel ei gilydd.
Cynllun ar gyfer busnes cynaliadwy yng Nghymru
Mae Cymru’n gweld trawsnewidiad pwerus – twf perchnogaeth gweithwyr. Nid gêm rifau yn unig yw hwn; mae’n ymwneud ag adeiladu economi wydn, arloesol a theg sydd wedi’i gwreiddio mewn cymunedau lleol. Gyda buddsoddiad parhaus, cefnogaeth polisi a brwdfrydedd ar lawr gwlad, gall PG ddod yn lasbrint ar gyfer busnes cynaliadwy yng Nghymru. Gadewch i ni fanteisio ar yr eiliad hon, dyfnhau’r momentwm, a hyrwyddo dyfodol lle mae llwyddiant busnes a lles cymunedol yn mynd law yn llaw yng Nghymru.
Ond dylai dewis perchnogaeth gweithwyr fod yn fwy na buddion treth neu strategaeth ymadael gyflym — mae’r trawsnewidiadau mwyaf llwyddiannus yn digwydd pan fydd perchnogion busnesau’n cael eu gyrru gan y rhesymau cywir. Perchnogion sy’n gofalu am eu gweithwyr, sydd eisiau cadw gwerthoedd y busnes, ac sydd wedi ymrwymo i’w lwyddiant hirdymor sydd yn y sefyllfa orau i wneud i berchnogaeth gan weithwyr weithio. Pan fydd y cymhelliant wedi’i wreiddio mewn etifeddiaeth, tegwch, ac awydd i weld y busnes yn parhau i wasanaethu ei gymuned, mae perchnogaeth gan weithwyr yn dod yn arf pwerus ar gyfer parhad a thwf. Drwy drosglwyddo perchnogaeth gyda phwrpas ac uniondeb, mae sylfaenwyr yn gosod y sylfaen ar gyfer diwylliant o ymddiriedaeth, atebolrwydd, a llwyddiant a rennir – gwerthoedd sy’n atseinio’n ddwfn gyda busnesau Cymru a’r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu.
Cwmpas yw asiantaeth datblygu fwyaf y DU ar gyfer cwmnïau cydweithredol, mentrau cymdeithasol, a busnesau dan Berchnogaeth Gweithwyr. O dan brosiect Busnes Cymdeithasol Cymru ac wedi’i ariannu gan Lywodraeth Cymru, mae Cwmpas yn darparu gwasanaeth Perchnogaeth Gweithwyr Cymru, gwasanaeth am ddim i berchnogion busnesau sydd â diddordeb yn y model hwn.
