Mapio busnesau cymdeithasol Cymru | Cyfrifiad 2020

Mae’r adroddiad diweddaraf i’r Sector Busnes Cymdeithasol yng Nghymru yn darparu tystiolaeth o ymatebolrwydd y sector i’r pandemig a’i rôl wrth geisio lliniaru rhai o’r effeithiau cymdeithasol ac economaidd niweidiol.

Roedd 2020 yn flwyddyn ddigynsail i bob un ohonom wrth i ni i gyd ymdrechu i addasu i ffordd newydd o fyw. Fe wnaethon ni brofi cynnwrf llwyr yn ein bywydau o ddydd i ddydd, gan gynnwys y ffordd rydyn ni’n gwneud busnes.

Fodd bynnag, mae’r sector busnes cymdeithasol wedi dangos gwytnwch rhyfeddol yn ystod pandemig COVID-19.

Nid yn unig y llwyddodd y sector i amsugno’r straen economaidd a chynnal ymarferoldeb beirniadol, ond ehangodd llawer o fusnesau eu hamcanion cymdeithasol i ddiwallu’r anghenion a grëwyd gan y pandemig.

Dyma grynodeb cyflym o ganfyddiadau allweddol yr adroddiad:

Canfyddiadau allweddol

• Amcangyfrifir bod y sector yn cynnwys hyd at 2,309 o fusnesau a hyd at 56,000 o weithwyr, gan gynhyrchu gwerth £3.1 – 3.8 biliwn.
• Ar gyfartaledd, disgrifiodd busnesau cymdeithasol gyd-fynd â phum amcan cymdeithasol/amgylcheddol yn 2020 o gymharu â phedwar yr un yn 2018. Penderfynodd mwy o fusnesau ganolbwyntio ar feysydd fel allgáu cymdeithasol ac ariannol e.e. gwasanaethau banc bwyd.
• Nododd 29% fod galw cynyddol am eu gwasanaethau (gan gynnwys y 41% o sefydliadau iechyd a gofal a nododd hyn) o gymharu â 13% yn yr Alban.
• Mae’r rhan fwyaf o fusnesau cymdeithasol wedi cael eu gorfodi i oedi masnachu a phrofi colli incwm, ond bu nifer uchel o’r darpariaethau cymorth sydd wedi eu helpu i gynnal eu gweithrediadau. Yn gyffredinol, nid yw busnesau wedi ceisio arallgyfeirio eu cynnig a’u marchnadoedd, yn hytrach maent wedi ceisio cynnal eu gweithrediadau hyd eithaf eu gallu gyda rhai addasiadau i’w prosesau.
• Dim ond 6% o’r ymatebwyr a nododd eu bod wedi diswyddo staff gyda’r cyfanswm a adroddwyd yn yr arolwg yn cyfrif am 2% o’r holl weithwyr.

Menter gymdeithasol oedd y model o ddewis i lawer o bobl a ddechreuodd fusnes yn ystod y pandemig.

Efallai mai un o’r canfyddiadau mwyaf addawol yw ei bod yn ymddangos bod cynnydd sylweddol mewn gweithgaredd cychwyn dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Mae hyn yn dangos, er gwaethaf, neu efallai oherwydd y pandemig, bod mwy o bobl yn dewis model menter gymdeithasol i gychwyn busnes newydd.

• Mae 17% o’r holl fusnesau a arolygwyd yn 2020 wedi dechrau masnachu yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf (11% yn 2018 ac 8% yn 2016).

Mae cyllid a chefnogaeth yn hanfodol

Mae cyllid y llywodraeth a chymorth busnes pwrpasol ledled y pandemig Covid-19 wedi bod yn hanfodol i wytnwch y sector.

• Derbyniwyd yn sylweddol amrywiol gynlluniau cyllido a chymorth llywodraethol, gyda 49% yn cael gafael ar grantiau Llywodraeth Cymru. Mae’n ymddangos bod 7% o fusnesau cymdeithasol wedi defnyddio benthyciadau llywodraethol y DU.
• Mae Cynllun Furlough hefyd wedi darparu cefnogaeth hanfodol, gyda 37% o fusnesau cymdeithasol yn defnyddio’r cynllun, tra bod y data hefyd yn dangos bod 24% o’r holl weithwyr wedi cael eu rhoi ar furlough, gan ddangos graddfa’r nifer sy’n eu derbyn.
• Fodd bynnag, ar adeg yr arolwg, roedd 31% o’r farn bod y pandemig yn fygythiad mawr neu hanfodol i hyfywedd ariannol eu busnes dros yr ychydig fisoedd nesaf, gan dynnu sylw at bwysigrwydd cefnogaeth barhaus i’r sector.

Daw’r adroddiad i ben gyda phum argymhelliad:

1. Dylai Busnes Cymdeithasol Cymru fonitro’n agos yr effaith ar gronfeydd wrth gefn busnesau ac, felly, cynaliadwyedd cyffredinol.
2. Mae’r canfyddiadau’n awgrymu bod digon o ddyhead i lunwyr polisi ddefnyddio caffael i gefnogi twf y sector busnes cymdeithasol. Yn yr un modd, mae cyrchu cyfleoedd caffael cyhoeddus yn cynrychioli prinder sgiliau clir a dylai gael ffocws priodol yn y ddarpariaeth gefnogaeth barhaus ar gyfer y sector.
3. Mae’r model cyllid cyfunol yn dod yn nodwedd amlycach o’r dirwedd ariannu, e.e. trwy gronfeydd fel Cronfa Gwydnwch y Trydydd Sector a’r Gronfa Twf Busnes Cymdeithasol. Fodd bynnag, cymharol ychydig o fusnesau sy’n cael mynediad iddo, er gwaethaf yr ymwybyddiaeth gref ohono a’i ddiddordeb ynddo. Dylai fod ymdrech barhaus i gynnig y model hwn fel ffordd o annog busnesau i symud i ffwrdd o gymorth grant.
4. Dylai darpariaeth gymorth barhaus sicrhau bod ffocws digonol yn cael ei roi ar y prif ddiffygion sgiliau, rhwystrau ac anghenion cymorth a amlygir yn yr ymchwil hon – yn bennaf themâu fel dod o hyd i gyllid priodol, marchnata digidol, defnyddio technoleg ddigidol a newydd yn effeithiol, a defnyddio dulliau mentora.
5. Mae ehangu arweinyddiaeth i gwmpasu mwy o aelodau o’r cymunedau lleiafrifoedd ethnig yn ogystal â phobl sy’n byw gydag anableddau yn cynrychioli angen amlwg yn y sector. Mae angen canolbwyntio hefyd ar annog aelodau iau i ymuno â thimau arweinyddiaeth, a fyddai’n gwella cynaliadwyedd y sector (ymhlith buddion eraill).

Ar ôl dangos cryn wytnwch yng nghanol y pandemig COVID-19, mae busnesau cymdeithasol ar y trywydd iawn i barhau i wneud cyfraniad pwysig i fywyd cymdeithasol ac economaidd yng Nghymru yn y blynyddoedd i ddod, gyda’r arolwg yn dangos hyder busnes uchel dros y 2-3 blynedd nesaf.