Myfyrdodau ar Eisteddfod Genedlaethol Wrecsam 2025

Treuliais wythnos gyfan yn Eisteddfod Genedlaethol Wrecsam yn ddiweddar, yn cydlynu ein stondin Cwmpas. Dyma oedd fy mhrofiad go iawn cyntaf o’r Eisteddfod – ac roeddwn i wrth fy modd! 

Eleni, elwais ar y profiad llawn ochr yn ochr â thros 250 o stondinau masnach a deiliaid stondinau eraill, a thua 150,000 o ymwelwyr. 

Yn ôl amcangyfrifon, mae bron i 830,000 o bobl yng Nghymru yn siarad Cymraeg. Yn ôl pob tebyg, mae nifer y siaradwyr Cymraeg yng Nghymru yn cynyddu o un flwyddyn i’r llall. 

Ar ôl 38 mlynedd yn byw ac yn gweithio yng Nghymru, mae’n hen bryd i mi wella fy sgiliau Cymraeg llafar, ond cefais siom ar yr ochr orau i ddarganfod fy mod yn deall llawer mwy nag yr oeddwn i’n ei ddisgwyl. 

Fe ddes i o’r Eisteddfod gyda gwerthfawrogiad llawer mwy o ba mor bwerus a phwysig yw diwylliant Cymru, pa mor gryf yw grym ‘hiraeth’ a ‘Chymru am byth’ – a pha mor bwysig yw’r Gymraeg i bobl Cymru. 

Yn ystod yr wythnos, croesawom y barnwr ymddeoledig a’r cyn-ddarlledydd Niclas Parry* i’n stondin i gadeirio trafodaeth banel yn trafod gorffennol, presennol a dyfodol yr iaith Gymraeg wedi’i llywio gan fentrau cymunedol. Mae’n bwnc hynod ddiddorol, y cyfrannodd Cris Tomos o sefydliad datblygu cymunedol Planed yn Sir Benfro, Lowri Jones o Fenter Tafarn Dyffryn Aeron yng Ngheredigion, Lowri Hedd Vaughan o Bartneriaeth Dyffryn Peris yng Ngwynedd, a Marc Jones o’r Saith Seren yn Wrecsam safbwyntiau angerddol ato. 

Yn aml, nid yw pobl yn sylweddoli pa mor bwerus y gall mudiadau cymunedol ar lawr gwlad fod. 

Dechreuodd Ymddiriedolaeth St Giles 60 o flynyddoedd yn ôl, pan ddechreuodd trigolion Camberwell yn Llundain gynnig cefnogaeth i gyn-garcharorion a oedd yn cysgu yng nghladdgell Eglwys St Giles – ac mae’r ysbryd cymunedol hwn bellach yn cyfrannu’n bwerus at les Bae Colwyn. Yno, mae archfarchnad gymdeithasol a gofal cofleidiol sensitif a chefnogol Ymddiriedolaeth St Giles Cymru yn helpu pobl i newid eu bywydau a thorri eu llwybr eu hunain tuag at ddyfodol gwell. 

Ymunodd Anne-Marie Rogan a Lisa Owen o St Giles Cymru â’n stondin yn ddiweddarach yn yr wythnos, ynghyd â’r entrepreneuriaid cymdeithasol lleol Brian Colley o Glyn Wylfa yn y Waun, Nick Aymes o Ymddiriedolaeth Treftadaeth Brymbo (sy’n hyrwyddo Stori Brymbo – sef y cloddiad byw cyntaf yn y byd o goed 300 miliwn mlwydd oed wedi’u ffosileiddio, yr oeddwn yn ddigon ffodus i weld rhai ohonynt â’m llygaid fy hun ar stondin ein cymydog agos, Cronfa Dreftadaeth y Loteri), a’r hyfforddwr, cwnselydd ac athrawes anghenion addysgol arbennig (AAA) Lenora Borsje o Kolourful Unique. Treuliodd bob un ohonynt brynhawn yn rhwydweithio ar ein stondin ac yn siarad am sut mae eu mentrau cymdeithasol yn cydbwyso elw â diben – ‘gwneud arian ond heb gymryd arian’, fel y dywedodd Brian. 

Gwahoddodd tîm tai dan arweiniad y gymuned Cwmpas Dr Edward Thomas-Jones (uwch ddarlithydd mewn economeg ym Mhrifysgol Bangor) a Dewi Roberts o Llanfywio i’n stondin ddydd Iau. Fe wnaethant wylio cyfweliad unigryw, lle esboniodd y canwr a’r ymgyrchydd hawliau iaith Gymraeg, Dafydd Iwan, pam yr helpodd i greu menter tai fforddiadwy Tai Gwynedd ym 1971, ac edrych ymlaen at gynlluniau ar gyfer dyfodol tai dan arweiniad y gymuned yng Nghymru. 

Wrth gerdded ar draws y Maes â hen ffrind (cyn Is-gadeirydd pwyllgor yr Eisteddfod Genedlaethol), fe wnaethom hofran ar gyrion pabell lawn i wrando ar Dafydd Iwan ei hun yn canu ‘Yma o Hyd’ ac ymuno â’r gytgan mewn eiliad o hwyl ar y cyd. 

Treuliais rywfaint o amser yn gwylio’r perfformwyr ar y prif lwyfan a dod oddi yno’n gwerthfawrogi faint o gerddorion, beirdd, awduron ac artistiaid talentog, Cymraeg eu hiaith sydd gennym.  

Croesawyd tad ffrind agos (cyn Weinidog ystâd dai yng nghymoedd y Rhondda) i Orsedd y Beirdd ar y dydd Gwener – sef cydnabyddiaeth sy’n cael ei rhoi i ddiolch am wasanaeth i ddiwylliant Cymru. Roedd yn foment wefreiddiol dros ben. 

Mae Cymru’n gorlifo â balchder a gwladgarwch. 

Trwy gydol yr wythnos ar y stondin, siaradodd y tîm a minnau â thrigolion o bentrefi, trefi a dinasoedd ledled Cymru, a ddywedodd wrthym am gryfderau, heriau a dyheadau unigryw eu cymunedau. Ymchwiliodd y tîm Perthyn i’r bylchau y gall prosiect Cwmpas eu llenwi er mwyn helpu i greu dyfodol bywiog a chynaliadwy ar gyfer cymunedau ledled Cymru. 

Rhoddodd llawer o blant (ac oedolion) gynnig ar ein pensetiau realiti rhithwir (trwy garedigrwydd ein tîm cynhwysiant digidol), gan fwynhau perfformiadau o gerddoriaeth Gymreig a golygfeydd prydferth o bob cwr o Gymru, ac roedd y tîm wrth law i gynnig cyngor a chefnogaeth. 

Treuliais amser yn crwydro’r stondinau masnachol yn llawn gweuwaith, crysau T a chrysau chwys, canhwyllau, persawrau, anrhegion, blancedi a phaentiadau a wnaed yn lleol, llawer ohonynt yn fusnesau bach sy’n cael eu rhedeg gan entrepreneuriaid creadigol o Gymru sydd â syniadau mawr. Roedd fy mhlant wrth eu bodd â’u hanrhegion wedi’u hysbrydoli gan yr Eisteddfod. 

Darllenais adroddiad tua dechrau wythnos yr Eisteddfod a oedd yn disgrifio Cymru fel ‘anialwch arloesi’ sydd â ‘meddylfryd hunangyfyngol’. 

Os oes angen ymagwedd newydd tuag at ddatblygu economaidd ar Gymru, yna profodd yr Eisteddfod i mi fod ysbryd Cymru mor bwerus ag erioed, a bod cymunedau a mentrau cymdeithasol dynamig ym mhob sir yn barod i gynnig atebion a grëwyd ar y cyd, sy’n rhoi blaenoriaeth i bobl a’r blaned. 

Gadewch i ni obeithio y gall busnesau yng Nghymru ddibynnu ar gefnogaeth hirfaith o’r cyfeiriadau cywir, sy’n eu galluogi i ddiogelu a thyfu diwylliant a threftadaeth Cymru ac yn grymuso dinasyddion Cymru. 

A fi? Roedd y seremoni dawel a wyliwyd gan gannoedd o Gymry cyffredin, dynion, menywod a phlant, pob un ohonynt yn dathlu’r Derwyddon yn eu gwisgoedd gwyn, glas a gwyrdd, yn arddangosfa emosiynol iawn o ddiwylliant traddodiadol Cymru ac yn arwydd clir bod gan harddwch a hud Cymru’r grym i effeithio a dylanwadu arnaf o hyd, fel y mae ers 38 o flynyddoedd. Byddaf yn bendant yn dychwelyd i’r Eisteddfod y flwyddyn nesaf. 

*Mae Nic Parry bellach wedi’i gyhoeddi’n Llywydd y Llys a Chadeirydd Bwrdd Rheoli’r Eisteddfod Genedlaethol ar gyfer Eisteddfod 2026 – hoffem estyn ein llongyfarchiadau iddo.