Mae diweddariad i’r fframwaith cynllunio cenedlaethol, Polisi Cynllunio Cymru, yn tanlinellu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i dai a arweinir gan y gymuned, gan amlygu rôl hanfodol sefydliadau Tai a Arweinir gan y Gymuned wrth ddarparu tai fforddiadwy.
Beth yw Polisi Cynllunio Cymru a beth yw’r newidiadau?
Mae Polisi Cynllunio Cymru (PCC) yn nodi polisïau cynllunio defnydd tir Llywodraeth Cymru. Prif amcan Polisi Cynllunio Cymru yw sicrhau bod y system gynllunio yn cyfrannu at ddatblygu cynaliadwy ac yn gwella lles cymdeithasol, economaidd, amgylcheddol a diwylliannol Cymru. Mae system gynllunio sy’n gweithio’n dda yn hanfodol ar gyfer datblygu cynaliadwy a chyflawni lleoedd cynaliadwy.
Ym mis Chwefror 2024, yn dilyn lobïo gan Cwmpas, rhyddhaodd Llywodraeth Cymru ddiweddariad i PCC sy’n cynnwys cyfeiriad at allu sefydliadau Tai Dan Arweiniad y Gymuned i gyflawni gofynion tai fforddiadwy awdurdodau lleol.
At ddiben y system cynllunio defnydd tir, mae tai fforddiadwy yn golygu cartrefi sydd ar gael i bobl sydd ddim yn gallu fforddio prisiau marchnad reolaidd. Mae hyn yn berthnasol nid yn unig pan fydd y cartref yn cael ei feddiannu am y tro cyntaf, ond hefyd i unrhyw un sy’n byw yno wedyn.
Mae rhaglen Cymunedau’n Creu Cartrefi Cwmpas, a ariennir gan y Sefydliad Nationwide a Llywodraeth Cymru, yn cefnogi grwpiau a sefydliadau cymunedol ledled Cymru i ddatblygu atebion arloesol dan arweiniant y gymuned, gan fynd i’r afael â’r argyfwng tai drwy ddarparu mwy o dai fforddiadwy sy’n diwallu anghenion lleol. Ar hyn o bryd rydym yn cefnogi 36 o brosiectau ledled Cymru, y rhagwelir y byddant yn darparu 235 o gartrefi fforddiadwy i bobl mewn angen.
Enghraifft dda yw Ymddiriedolaeth Tir Cymunedol Gwyr, grŵp o deuluoedd lleol yn Abertawe sy’n gweithio tuag at gyflwyno cynllun cyd-drigo o bedwar ar ddeg o gartrefi fforddiadwy i bobl leol, gyda chefnogaeth Cwmpas.
Mae Ymddiriedolaeth Tref Nefyn, wedi’i lleoli ym Mhwllheli, yn sefydliad arloesol a sefydlwyd 133 o flynyddoedd yn ôl, gyda’r prif amcan o ddarparu cartrefi o ansawdd uchel i’w rhentu am gyfraddau fforddiadwy i bobl leol y dref. Mae Cwmpas yn eu cefnogi i ehangu eu cynnig presennol drwy ddatblygu pedwar cartref fforddiadwy newydd i bobl leol.
Heriau presennol
Hyd yn hyn, nid yw rhai awdurdodau cynllunio lleol yng Nghymru yn ymwybodol nac yn amharod i dderbyn y gall sefydliadau Tai Dan Arweiniant y Gymuned ddarparu cartrefi fforddiadwy i bobl mewn angen. Mae hyn wedi bod yn rhwystredig i’r grwpiau cymunedol rydym yn eu cefnogi, a oedd yn teimlo eu bod wedi gorfod neidio trwy gylchoedd ychwanegol yn ystod y broses gynllunio, neu wedi cael eu hanwybyddu’n llwyr.
Dywedir wrthym yn aml fod tai dan arweiniad y gymuned yn rhy newydd, yn rhy anodd, yn rhy wahanol – felly mae rhai awdurdodau cynllunio lleol wedi bod yn amharod i helpu, neu wedi bod yn rhwystrol yn ystod y broses gynllunio. Gyda’r argyfwng tai presennol yr ydym yn ei wynebu, onid yw’n bryd ar gyfer newydd, ar gyfer gwahanol, i roi cyfle i gymunedau lleol ddarparu cartrefi sy’n diwallu eu hanghenion ac anghenion pobl leol eraill?
Rydym wedi gwybod erioed y gall sefydliadau tai dan arweiniad y gymuned ddarparu cartrefi gwirioneddol fforddiadwy. Mae ganddynt yr un mecanweithiau â landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i sicrhau bod cartrefi’n fforddiadwy i’r meddianwyr cyntaf, ac i bob cenhedlaeth yn y dyfodol. Mae tai a arweinir gan y gymuned yn rhan o’r ateb i fynd i’r afael â’r prinder tai, ochr yn ochr â Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig, awdurdodau lleol a datblygwyr preifat.
Sut gall tai dan arweiniad y gymuned helpu awdurdodau lleol i gyflawni eu strategaethau?
Mae tai a arweinir gan y gymuned yn helpu i greu cartrefi gwirioneddol fforddiadwy sy’n diwallu anghenion lleol. Drwy gynnwys pobl leol, mae’n helpu i ddarparu ystod amrywiol o gartrefi oherwydd eu bod yn cael eu hadeiladu gyda phobl leol mewn golwg, nid elw. Gall helpu i ddatgloi safleoedd ychwanegol ar gyfer cartrefi fforddiadwy, megis safleoedd mewnlenwi bach nad oes eu heisiau neu’n ddichonadwy i ddatblygwyr tai mwy.
Fodd bynnag, nid yw’n ymwneud â brics a morter yn unig. Gall hefyd sicrhau manteision cymdeithasol, economaidd, amgylcheddol a diwylliannol ehangach, megis gwell iechyd a lles, cydlyniant cymunedol, cyflogaeth leol, a llai o allyriadau carbon.
Mae ymchwil wedi dangos y gall tai dan arweiniad y gymuned helpu i wella lles a mynd i’r afael ag arwahanrwydd cymdeithasol ac unigrwydd, gan greu cymunedau cydlynol, cysylltiedig a chefnogol. Gall hefyd helpu pobl i ddysgu sgiliau newydd a chynyddu eu hyder wrth iddynt gydweithio i greu cartrefi newydd.
Mae hefyd yn dod â buddion cymunedol ehangach i ardal a gall annog adfywiad ehangach a chreu lleoedd, trwy ddod â lleoedd gwag a chartrefi yn ôl i ddefnydd. Mae tai dan arweiniad y gymuned o fudd i’r economi sylfaenol trwy berchnogaeth leol ar asedau a buddsoddi gwarged, er budd y gymuned leol.
Dylai awdurdodau lleol gefnogi mentrau tai dan arweiniad y gymuned, fel ffordd gyfranogol a democrataidd o ddarparu cartrefi fforddiadwy a chreu cymunedau a gofodau cynaliadwy a chydlynol.
Pa effaith fydd y newidiadau yn eu cael?
Mae’r newidiadau i Bolisi Cynllunio Cymru yn angenrheidiol i fynd i’r afael â’r heriau tai parhaus a wynebir gan gymunedau yng Nghymru a chadarnhau y gall sefydliadau tai dan arweiniad y gymuned fod yn rhan o’r ateb. Gall tai dan arweiniad y gymuned ddarparu tai gwirioneddol fforddiadwy am byth i bobl mewn angen, gan helpu i gyfrannu at y targed o 20,000 o gartrefi cymdeithasol a osodwyd gan Lywodraeth Cymru.
Sut gall tai dan arweiniad y gymuned helpu awdurdodau lleol i gyflawni eu strategaethau?
Credwn y dylai pob awdurdod lleol ledled Cymru gydnabod y cyfraniad y gall tai a arweinir gan y gymuned ei wneud at ddarparu mwy o gartrefi fforddiadwy a chael polisïau sy’n cefnogi mentrau tai dan arweiniad y gymuned.
Cysylltwch â co-op.housing@cwmpas.coop i gael rhagor o wybodaeth am y cymorth sydd ar gael gan ein rhaglen Cymunedau yn Creu Cartrefi.
